کودکان آیندهی هر ملت هستند و توجه به حقوق، آموزش، سلامت و امنیت آنها پایهای برای توسعهی پایدار و عدالت اجتماعی است. در ایران، 16 مهرماه بهعنوان «روز ملی کودک» نامگذاری شده و هر سال از 15 تا 21 مهرماه «هفتهی ملی کودک» برگزار میشود. این مناسبت فرصتی است برای یادآوری حقوق کودکان و توجه به نیازهای آنان در عرصههای گوناگون آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و قانونی. بررسی این روز در کنار قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، منشور جهانی حقوق بشر و سند 2030 یونسکو نشان میدهد که نگاه ایران به کودک بیشتر فرهنگی و هویتی است، در حالیکه جامعه جهانی نگاه جامعتر و الزامآورتر به حقوق کودک دارد. انتخاب روز ملی کودک در ایران به تلاشهای نهادهای فرهنگی و آموزشی بازمیگردد. پس از پیوستن ایران به «کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد» در اوایل دههی 1370، ضرورت توجه ویژه به مسائل کودکان در داخل کشور بیشتر احساس شد. از این رو، 16 مهرماه بهعنوان «روز ملی کودک» در تقویم رسمی ثبت گردید و هر سال همراه با «هفته ملی کودک» برنامههایی در سطح مدارس، مراکز فرهنگی و رسانهها اجرا میشود. هدف از این نامگذاری، یادآوری اهمیت کودکان در آینده کشور و جلب توجه خانوادهها و مسئولان به مسئولیتهایشان در برابر نسل آینده است. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بهطور مستقیم فصلی با عنوان حقوق کودک ندارد، اما اصولی دارد که بهطور غیرمستقیم از کودکان حمایت میکند. اصل 3 و اصل 30 دولت را موظف به تأمین آموزش رایگان برای همه تا پایان متوسطه میکند. اصل 29 بر حق بهرهمندی از تأمین اجتماعی، خدمات بهداشتی و درمانی برای همه شهروندان از جمله کودکان تأکید دارد. همچنین در اصل 43 نیازهای اساسی مانند خوراک، پوشاک، مسکن و آموزش بهعنوان حقوق عمومی مردم ذکر شده است. با این حال، نبود یک نظام جامع مستقل برای حقوق کودک باعث شده بسیاری از مسائل خاص کودکان در قانون اساسی بهطور مستقیم پوشش داده نشود. منشور جهانی حقوق بشر (1948) اصول کلی حقوق انسان را بیان کرده و کودکان نیز شامل آن هستند. از جمله: حق زندگی و امنیت (ماده 3)، حق آموزش (ماده 26) و حق رفاه و بهداشت (مواد 22 تا 25). اما سند اصلی در این حوزه کنوانسیون حقوق کودک (1989) است که چهار اصل محوری دارد: حق زندگی، بقا و رشد کودک، عدم تبعیض، توجه به منافع عالیهی کودک و حق مشارکت و شنیده شدن صدای کودک. این کنوانسیون به موضوعاتی همچون منع کار کودک، حق بازی و تفریح، منع خشونت، منع ازدواج زودهنگام و حمایت ویژه از کودکان آسیبپذیر میپردازد. ایران این کنوانسیون را با «حق شرط» پذیرفته و اجرای آن را مشروط به عدم مغایرت با قوانین داخلی کرده است. سند 2030 یونسکو ذیل اهداف توسعه پایدار تنظیم شد و بر دسترسی همه کودکان به آموزش برابر، فراگیر و باکیفیت تأکید دارد. در کنار آن، اهداف دیگری همچون رفع فقر، ارتقای سلامت و رفاه کودکان، برابری جنسیتی و حمایت از کودکان آسیبپذیر مطرح شده است. هرچند اجرای این سند در ایران با مخالفت سیاسی متوقف شد، اما همچنان یک چارچوب بینالمللی معتبر برای سنجش وضعیت کودکان محسوب میشود. با وجود نامگذاری روز ملی کودک و تعهدات حقوقی، کودکان در ایران با چالشها و نقضهای جدی حقوقی و اجتماعی روبهرو هستند: نخست، کودکان کار که به دلیل فقر و مشکلات اقتصادی خانوادهها ناچار به کارهای سخت به جای تحصیل میشوند. دوم، ازدواج زودهنگام که بهویژه برای دختران در برخی مناطق پیامدهای منفی جسمی و روانی دارد. سوم، کودکسربازان؛ هرچند ایران رسماً از بهکارگیری کودکسرباز در نیروهای مسلح سخن نمیگوید، اما گزارشهایی از بهکارگیری نوجوانان زیر 18 سال در برخی گروههای شبهنظامی یا اعزام آنان به مناطق جنگی در منطقه وجود دارد. چهارم، خشونت خانگی و اجتماعی علیه کودکان که به دلیل نبود قوانین حمایتی کافی همچنان رخ میدهد. پنجم، نابرابری آموزشی که باعث میشود کودکان مناطق محروم یا مهاجر به آموزش باکیفیت دسترسی نداشته باشند. ششم، سوءتغذیه و مشکلات بهداشتی که در مناطق فقیر و محروم بسیار شایع است. هفتم، محدودیت مشارکت اجتماعی که باعث میشود صدای کودکان کمتر شنیده شود. روز ملی کودک در ایران (16 مهرماه) یک فرصت نمادین برای جلب توجه به مسائل کودکان است، اما کافی نیست. در حالی که قانون اساسی برخی اصول حمایتی را دارد، نبود قوانین جامع اختصاصی برای حقوق کودک، زمینهی نقض حقوق آنان را فراهم کرده است. منشور جهانی حقوق بشر، کنوانسیون حقوق کودک و سند 2030 نگاه جامعتر و الزامآورتر به این حوزه دارند. اگرچه ایران به دلایل سیاسی و فرهنگی برخی محدودیتها را پذیرفته، اما برای بهبود واقعی وضعیت کودکان باید به مشکلاتی چون کار کودک، ازدواج زودهنگام، کودکسربازان، نابرابری آموزشی و خشونت علیه کودکان توجه جدیتری شود. تحقق حقوق کودک شرط اساسی برای آیندهای عادلانه و پایدار به شمار میآید.
نظرات
ارسال یک نظر