روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار در ایران؛ اهمیت، چالشها و چشمانداز آینده
مقدمه
کتاب بهعنوان یکی از مهمترین ابزارهای انتقال فرهنگ، دانش و تجربه بشری، از دیرباز جایگاهی ویژه در تمدن ایرانی داشته است. ایران با پیشینهای دیرینه در حوزه علم و ادب، همواره نقش مهمی در تولید و نشر کتاب ایفا کرده است. در تقویم رسمی کشور، روز ۲۴ آبان بهعنوان روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار و آغاز هفته کتاب نامگذاری شده است. این روز فرصتی است برای پاسداشت جایگاه کتاب، بررسی وضعیت مطالعه در جامعه و توجه به نقشبیبدیل کتابداران و کتابخانهها در ارتقای فرهنگ عمومی.
اهمیت روز کتاب و کتابخوانی
۱. ترویج فرهنگ مطالعه
نامگذاری این روز بهمنظور یادآوری اهمیت مطالعه در ارتقای سواد فرهنگی، تفکر انتقادی و توسعه فردی است. کتاب، ذهن را غنی و اندیشه را عمیق میکند و مهارتهای شناختی را تقویت مینماید.
۲. توجه به نهاد کتابخانه
کتابخانهها یکی از ستونهای اصلی توسعه فرهنگی و اجتماعیاند. این روز فرصتی برای تقویت جایگاه کتابخانهها، تجهیز آنها و تشویق مردم به استفاده از منابع اصیل و معتبر است.
۳. تکریم کتابداران
کتابدار تنها حافظ کتاب نیست؛ او معلم، پژوهشگر، راهنما و تسهیلگر دسترسی به دانش است. پاسداشت این روز، قدردانی از تلاشهای پنهان آنان در حفظ، ساماندهی و ارائه خدمات اطلاعرسانی به جامعه است.
وضعیت کتابخوانی در ایران
بر اساس مطالعات فرهنگی، سرانه مطالعه در ایران نسبت به استاندارد جهانی مطلوب نیست. هرچند استقبال از کتابهای دیجیتال رشد یافته، اما بسیاری از مردم هنوز با فرهنگ مطالعه مستمر فاصله دارند. عوامل اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک بر میزان مطالعه اثرگذارند و لزوم بازنگری در سیاستهای ترویجی را تقویت میکنند.
چالشها و موانع کتاب، کتابخوانی و کتابداری در ایران
۱. مشکلات اقتصادی و گرانی کتاب
افزایش قیمت کاغذ و هزینههای چاپ باعث کاهش توان خرید کتاب شده است. بسیاری از ناشران کوچک در آستانه تعطیلی قرار گرفتهاند و کتابخانهها نیز بودجه کافی برای نوسازی منابع ندارند.
۲. رقابت شدید رسانهها با کتاب
فضای مجازی، شبکههای اجتماعی و سرگرمیهای سریع و کمعمق، توجه بخشی از جامعه را از مطالعه مداوم کتاب دور کرده است. حضور فراگیر رسانههای تصویری و دیجیتال، عادت مطالعه طولانی را کاهش داده است.
۳. کمبود کتابخانههای استاندارد و دسترسی نابرابر
در بسیاری از شهرها و روستاها، کتابخانهها بهروز نیستند یا دسترسی به منابع مناسب محدود است. برخی مناطق محروم حتی کتابخانه عمومی ندارند.
۴. کمتوجهی به نقش کتابدار
کتابدار در بسیاری از مراکز فرهنگی جایگاهی فرعی تلقی میشود، در حالی که نقش او در آموزش سواد اطلاعاتی، راهنمایی پژوهشگران و مدیریت منابع بسیار کلیدی است. نبود آموزشهای تخصصی کافی و حقوق و مزایای نامتناسب نیز انگیزه این قشر را کاهش میدهد.
۵. سیاستگذاری نامنسجم در حوزه کتاب
نبود برنامه جامع ملی برای ترویج فرهنگ مطالعه، عدم حمایت کافی از ناشران مستقل و محدودیتهای حوزه نشر، از موانع مهم توسعه کتابخوانی است.
۶. ضعف برنامههای جذاب برای کودکان و نوجوانان
نسل جوان کمتر به کتاب علاقه دارد، زیرا برنامههای فرهنگی مناسب، داستانهای جذاب، فضاهای کتابخانهای کودکمحور و مهارتهای مطالعه کمتر توسعه یافتهاند.
راهکارها و پیشنهادها
۱. حمایت اقتصادی از نشر
- یارانههای هدفمند کاغذ
- تسهیل واردات یا تولید کاغذ داخلی
- حمایت از کتابخانهها برای خرید منظم کتاب
۲. تقویت کتابخانههای محلی
- ایجاد کتابخانههای کوچک محلی و سیار
- تجهیز کتابخانهها به منابع چاپی و دیجیتال
- توسعه فضاهای جذاب برای کودکان
۳. ارتقای جایگاه کتابداران
- ارائه آموزشهای تخصصی نوین
- افزایش دستمزد و مزایای شغلی
- تعریف نقش فعال برای کتابداران در مدارس و دانشگاهها
4. استفاده صحیح از فضای مجازی برای ترویج مطالعه
- کتابخوانی در قالبهای دیجیتال
- معرفی کتاب در شبکههای اجتماعی
- تولید پادکستها و ویدئوهای آموزشی درباره کتاب
۵. ایجاد برنامههای جذاب برای کودکان
- مسابقات کتابخوانی
- داستانخوانی گروهی در مدارس
- تولید کتابهای مصور، صوتی و تعاملی
۶. گسترش فرهنگ هدیهدادن کتاب
نه تنها در هفته کتاب، بلکه در مناسبتهای مختلف میتوان فرهنگ هدیهدادن کتاب را نهادینه کرد.
نتیجهگیری
روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه یادآور یک ضرورت فرهنگی، اجتماعی و آموزشی است. جامعهای که با کتاب پیوند داشته باشد، از سطح آگاهی بالاتر، قدرت تحلیل بیشتر و توانمندی اجتماعی و فکری گستردهتری برخوردار خواهد بود. کتابداران، نویسندگان، ناشران، مدارس، رسانهها و خانوادهها همه در شکلگیری این فرهنگ نقش دارند. با توجه به چالشهای موجود، توجه همهجانبه به این حوزه میتواند مسیر توسعه فرهنگی پایدار را
نظرات
ارسال یک نظر